Şaşılık veya göz kayması gözlerin yanlış hizalanmasıdır. Bir gözün diğerinden farklı yöne baktığı şaşılık durumu doğumsal veya sonradan gelişebilmektedir. Çocukluk döneminde daha yaygın görülen şaşılık yetişkinlerde de çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir.
Göz kaslarının dengesiz bir şekilde çalıştığı şaşılık zamanında tedavi edilmediği takdirde göz tembelliği başta olmak üzere çeşitli görme sorunlarına yol açabilmektedir.
Şaşılık tedavisi göz kaymasının türü ve nedenlerine bağlı olarak planlanır. Tedavi kapsamında gözlük kullanımı, ilaç tedavisi, göz egzersizleri ve göz kayması ameliyatı gibi birçok yöntem kullanılmaktadır.
Şaşılık nedir?
Strabismus veya göz kayması gözlerin birbirinden farklı yönlere bakması ile karakterize bir durumdur. Halk arasında şaşılık olarak da bilinen bu göz problemi çoğunlukta çocukluk döneminde görülse de yetişkinlerde de ortaya çıkabilir.
Gözde kayma durumunda hastanın gözlerinden biri karşıya doğru bakarken diğer göz farklı bir yöne bakmaktadır. Bazı hastalar düzgün görebilmek için başlarını sağa veya sola eğmekte ve bu durum baş pozisyonunda anormalliklere yol açabilmektedir.
Gözlerin düzgün hizalanmadığı ve bu nedenle göz hareketlerinin paralel olmadığı şaşılık farklı şekillerde ortaya çıkabilir.
- Ezotropya veya içe şaşılık gözlerden birinin veya her ikisinin içe doğru kaydığı durumdur.
- Konjenital yani doğuştan ezotropya genellikle 6 aydan küçük bebeklerde görülür.
- Edinilmiş ezotropya ise yetişkinlerde genellikle refraktif hatalar veya diğer göz sorunlarına bağlı ortaya çıkar.
- Gözlerin burun ucuna bakacak şekilde içe dönük olduğu şaşılık türü akomodatif ezotropya olarak tanımlanır. Ailesinde içe dönük göz problemi olan kişilerde sık görülebilmektedir.
- Gözlerin tek veya iki tarafa dışa kayması ekzotropya ya da dışa şaşılık olarak adlandırılır. Gözün biri hedefe bakarken diğerinin dışa dönük olması ise aralıklı ekzotropya olarak ifade edilir.
- Hipertropya yukarı şaşılık, gözlerden birinin yukarı doğru kaydığı durumdur.
- Hipotropya aşağı şaşılık halidir. Gözlerden birinin aşağı doğru kaydığı durumdur. Nadir görülür ve genellikle nörolojik problemlerle ilişkilidir.
- Gizli şaşılık veya forya durumunda gözler açıkken düz bakar, ancak bir göz kapandığında kayma meydana gelir
- Paralitik şaşılık kas felci kaynaklıdır. Bu tür şaşılıkta göz kaslarından bir veya daha fazlasının felci nedeniyle gözlerin hareket kabiliyeti kısıtlanır.
- Restriktif şaşılık göz kaslarının hareketinin mekanik bir engel nedeniyle kısıtlandığı durumlardır.
Şaşılık belirtileri nelerdir?
Şaşılık belirtileri genellikle dışarıdan gözlemlenebilen bir durumdur. Belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
- Gözlerin paralel olmaması (Bir göz düz bakarken diğerinin içe, dışa, yukarı veya aşağı kayması)
- Çift görme
- Görme keskinliğinin azalması, bulanık görme
- Derinlik algısının bozulması
- Çift görme ve kayma problemleri nedeniyle gözün kapatılması veya kısılması
- Baş pozisyonunda değişiklik veya anormallikler
- Göz yorgunluğu
- Göz sulanması ve kaşıntı
- Baş ağrısı
- Okuma, yazma gibi eylemlerde zorlanma
- Dikkat problemleri
- Göz temasından kaçınma
- Bebeklerde, parlak nesnelere veya yüzlere tepki vermeme
- Fotoğraflarda gözden yansıyan ışığın sarı olması
- Yürümede dengesizlik
Şaşılık neden olur?
Nedeni kesin olarak bilinmeyen şaşılık probleminin gelişiminde etkisi olan faktörler şu şekildedir:
- Genetik faktörler şaşılık gelişiminde rol oynamaktadır. Ailede şaşılık öyküsü riski artırmaktadır.
- Hamilelikte annenin geçirdiği hastalıklar, zorlu doğumlar, erken doğumlar, doğum sonrası oluşan travmalar ve havale şaşılık riskini artırabilir.
- Yüksek göz numarası olan çocuklarda daha iyi görmeye çalışma sırasında göz kayması gelişebilir.
- Beyin tümörü veya göz içinde kitleler göz kaymasına yol açabilir.
- Diyabet (şeker hastalığı), tiroid, hipertansiyon gibi bazı sistemik hastalıklar kontrol altına alınamadığında şaşılığa neden olabilir.
- Kava travmaları şaşılık nedenidir.
- Şaşılık çocukluk kataraktının (kornea ve lens opaklaşması) ve ciddi retina hastalıklarının erken belirtisi olabilir.
- Göz ameliyatı nedeniyle gözde kayma meydana gelebilir.
- Bunun dışında serebral palsi, down sendromu, inme ve çeşitli nörolojik rahatsızlıklar da şaşılığa yol açabilmektedir.
Şaşılık nasıl tedavi edilir?
Şaşılık kontrol altına alınmadığında ciddi görme problemlerine yol açabilir. Gözün birinde veya her ikisinde görme keskinliğinin azaldığı göz tembelliği bu durumlardan biridir.
Şaşılık zamanında tespit ve teşhis edilmesi gereken bir problemdir. Şaşılık tanısı hastanın tıbbi öyküsünün dinlenmesi ve klinik muayene ile konulur. Gözlerin hizalanma ve odaklanma yeteneği şaşılık testi ile incelenir.
Şaşılık türüne ve seviyesine göre farklı yöntemlerle tedavi edilebilir. En uygun tedavi yöntemi göz doktoru tarafından hastaya özel olarak belirlenir.
Kırma kusurlarına bağlı şaşılıkta kontakt lens veya gözlük kullanımı önerilebilir. Çift görme sorunu varsa buna uygun mercekler kullanılır.
Gözlük ve lens kullanımına ek olarak göz egzersizleri de yapılmalıdır. Doktor tarafından önerildiği şekilde yapılan bu egzersizler göz kaslarının güçlendirilmesine yardım eder.
İlaç tedavisi ve yama tedavileri şaşılık nedeniyle ortaya çıkan bazı şikayetlerin hafifletilmesinde etkili olabilmektedir.
Hastada şaşılık ile birlikte göz tembelliği varsa kapama tedavisi uygulanır. Göz kapama pedleri ile sağlıklı göz belli bir süre kapatılarak göz tembelliği olan gözün kullanılması teşvik edilir.
Aşırı aktif bir göz kası nedeniyle ortaya çıkan şaşıklıklarda bot.toks. ile tedavi sağlanabilir. Ancak kalıcı bir yöntem değildir.
Ameliyatsız tedavi seçeneklerinin başarılı olmadığı ileri derecedeki şaşılık durumu ise cerrahi müdahale gerektirmektedir.
Şaşılık ameliyatı genel anestezi altında gerçekleştirilir. Hastanın göz kasları gerileterek veya iletilerek ya da kısaltılarak gözlerin paralel hizalanması sağlanır.
Şaşılık tedavisi kimlere uygulanır?
Şaşılık tedavisi yaş sınırı olmaksızın bebeklerden yetişkinlere kadar şaşılık tanısı almış her hastaya uygulanabilir.
Bunun dışında;
Gizli şaşılık olanlar,
Kafa travması veya hastalık sonrası şaşılık ortaya çıkan kişiler,
Dijital cihaz kullanımına bağlı göz yorgunluğu ve geçici şaşılık şikayeti oluşanlar da şaşılık tedavisinden faydalanabilir.
Şaşılık önlenebilir mi?
Şaşılık her zaman önlenebilir olmasa da, erken teşhis ve müdahale ile komplikasyonları ve ilerlemesi büyük ölçüde durdurulabilmektedir.
- Bebeklerin ve çocukların düzenli göz muayenelerinden geçirilmesi şaşılığın erken tedavisini mümkün hale getirerek ilerleyişini önler. Kırma kusurlarının (miyop, hipermetrop, astigmat gibi) erken yaşta tespit edilip düzeltilmesi de ileride şaşılık gelişme riskini azaltır.
- Genetik yatkınlık durumu olan kişiler yıllık göz muayenesini aksatmamalıdır.
- Yetişkinlerin dijital ekranlara uzun süre bakmaması göz sağlığının korunması için önemlidir.
- Aynı şekilde çocukların da ekran başında geçirdikleri süre sınırlanmalıdır.
- Göz kaslarını güçlendirmek için yapılan egzersizlerle göz sağlığı korunabilir.
