Göz sağlığı bebeklikten itibaren önemsenmesi gereken bir konudur. Çocukluk döneminde ortaya çıkan göz hastalıkları arasında yer alan göz tembelliği bir gözün diğerinden az görmesi olarak ifade edilmektedir. Yüksek dereceli kırma kusuru, şaşılık, göz kapağı düşüklüğü ve katarakt gibi rahatsızlıklar göz tembelliği nedenleri arasında sayılabilir.
Göz tembelliğinin erken tespit edilmesi tedavi başarısını artıran en önemli unsurdur. Erken tanı için ise bebeklerde ve çocuklarda düzenli göz muayenesi ihmal edilmemelidir.
Göz tembelliği tedavisi çeşitli yöntemlerle yapılabilmektedir. Gözlük veya kontakt lens kullanımı, kapama yöntemi, göz damlası gibi tedaviler etkili olmaktadır. Bazı vakalarda ise cerrahi tedavi gerekebilir.
Göz tembelliği nedir?
Göz tembelliği veya diğer adıyla ambliyopi çocukluk döneminde ortaya çıkar. Her 100 kişinin yaklaşık üçünde rastlanan yaygın bir görme bozukluğudur. Bir gözün veya her iki gözün yetersiz görmesi göz tembelliği olarak tanımlanmaktadır. Göz tembelliğinde beyin bir gözden gelen görsel bilgiyi diğer gözden gelen bilgiye göre daha az önemser ve dolayısıyla o gözün görme kabiliyeti tam olarak gelişemez.
Üst düzey görmenin öğrenilme süreci doğumdan başlayarak 9 ila 10 yaşlarına kadar devam eder. Görmenin doğru şekilde öğrenilmesini engelleyen göz tembelliği problemi ve buna yol açan kırma kusuru erken dönemde teşhis edildiği takdirde tedavi edilebilir. Tedavide geç kalındığında ise kalıcı görme kaybı oluşabilir. Yetişkinlikte görme azlığının yaygın nedenlerinden biri tanı ve tedavisi gecikmiş göz tembelliğidir.
Göz tembelliğinin fark edilmesi bebek ve çocukların kendilerini ifade edememeleri nedeniyle kolay değildir. Bebek ve çocuklarda düzenli göz muayenesi yaptırılarak göz tembelliği teşhis edilebilir. Ayrıca anne ve babaların bu konuda bilinçli olması ve göz tembelliği belirtilerini tanıyabilmesi de önem taşımaktadır.
Göz tembelliği belirtileri nelerdir?
Küçük yaşta ortaya çıkan göz tembelliği zor fark edilebilen bir sağlık sorunudur.
Göz tembelliğine işaret eden belirtiler şöyle sıralanabilir:
- Tek gözde görme zayıflığı
- Bir gözün başka yöne kayması, tek gözde şaşılık
- Derinlik algısının bozulması (Çocukların nesnelerin mesafesini algılamakta zorlanması)
- Bir nesneye odaklanırken başı eğme veya gözleri kısma
- Nesnelere odaklanmakta zorlanma
Göz tembelliği neden olur?
Göz tembelliğinin birden çok nedeni olabilir. En yaygın karşılaşılan nedenler şöyledir:
- Şaşılık veya göz kayması (Gözlerden birinin farklı yöne bakması yani kayma sonucu beyin farklı iki görüntü alır ve çift görmeyi önlemek için zayıf olan gözü baskılar. Bu durum kayan gözün daha az görmesine yol açar.)
- Kırma kusurları (Bir gözde miyop, hipermetrop veya astigmat varsa beyin bulanık olan gözden gelen görüntüyü ihmal edebilir.)
- Göz kapağı düşüklüğü (Pitozis gözün görme eksenini kapatır. Bu durum söz konusu gözün görme gelişimini engelleyebilir.)
- Tedavi edilmeyen doğumsal katarakt
- Kornea lekesi
Göz tembelliği tanısı nasıl konur?
Göz tembelliği güç fark edilen bir sağlık problemidir. Çocukta eğer şaşılık, göz kapağı düşüklüğü, sürekli gözü kısma gibi sorunlar yoksa aile göz tembelliğinin farkına varamayabilir. Çocukların gözlerindeki sorunu anlamamaları veya kendilerini ifade edememeleri de bu hastalığın teşhis edilememesinin başlıca nedenlerindendir.
Ambliyopi tanısının erken koyulabilmesi için çocuklarda rutin göz muayenesi ihmal edilmemelidir. Tanı süreci kapsamlı muayenenin yanı sıra bazı testleri içerir.
Yaşa göre farklı şekillerde yapılan görme keskinliği testi ile çocukların nesneleri takip etmesi değerlendirilir. Harfler, şekiller veya resimler gösterilerek bunları tanıması istenir.
Çocuğun gözleri teker teker elle kapatılarak açık bırakılan gözün tepkisine bakılır. Ekseriyetle çocuk hastalar göz tembelliği olan gözleriyle bakmak istemezler.
Refraksiyon testi ile gözdeki kırma kusurları tespit edilir.
Şaşılık (strabismus) veya diğer göz hareket bozuklukları incelenir.
Gözlerin birlikte hareketi ve odaklanması değerlendirilir.
Retina ve göz yapısı incelenerek anomaliler, katarakt, göz kapağı düşüklüğü gibi durumlar araştırılır.
Göz tembelliği nasıl tedavi edilir?
Göz tembelliği tedavisi ergenlik öncesinde (7-8 yaş) yapıldığı takdirde en başarılı sonuçları vermektedir. Tedavi yöntemleri 15-18 yaş aralığında da etkili olabilmektedir. Geç fark edilen göz tembelliği ise hastada kalıcı görme bozukluğuna yol açabilmektedir.
Tedavide yaş, göz tembelliğine yol açan nedenler, hastalık seviyesi, değerlendirilerek hastaya en uygun yöntem uygulanır. Tedavide amaç beyin ve göz arasındaki bağlantıyı güçlendirerek zayıf gözün daha iyi görmesini sağlamaktır.
Göz tembelliği tedavisi şu yöntemlerle yapılabilmektedir:
- Kapama Tedavisi: Sağlıklı göz her gün belirli bir süre boyunca kapatılır. Sağlam gözün kapatılmasıyla beyin, zayıf gözden gelen görsel bilgiyi kullanmaya zorlanır böylece zaman içinde zayıf gözün görme yeteneği artar.
- Gözlük veya Kontakt Lens: Gözde yüksek derece miyopi, hipermetropi, astigmatizma gibi kırma kusurları varsa bu tedavi uygulanır. Gözlük veya kontakt lenslerle görüş netliği artırılır. Gözler arasındaki görme farkı azaltılarak beynin her iki gözden gelen görüntüyü daha iyi entegre etmesi sağlanır.
- Göz damlası: Normal göze atropin damlaları uygulanarak geçici olarak o gözün bulanık görmesi sağlanır. Böylece tembel göz çalışmaya zorlanır.
- Ortoptik tedaviler ve egzersizler: Göz tembelliğinin tedavisinde özel egzersizlerden de faydalanılabilir. Bu egzersizler, göz kaslarını ve görme yeteneğini güçlendirmeye yönelik göz doktoru tarafından planlanır.
- Cerrahi müdahale: Şaşılık veya göz kapak düşüklüğü gibi fiziksel bir nedene bağlı tembellik alttaki nedenin tedavisini gerektirir. Ameliyat ile şaşılık, göz kayması, göz kapağı düşüklüğü tedavi edilir. Böylece göz tembelliğinin de önüne geçilmiş olur.
