Ambliyopi ya da diğer adıyla göz tembelliği görme işlevinde meydana gelen bir anomalidir. Bir gözün diğer gözden daha az gördüğü durumu ifade eden göz tembelliği nadiren her iki gözü de etkileyebilir. Çocuklarda göz tembelliği bebeklikte başlar ancak aileler bu durumu erken fark edemediği için tedavi gecikebilmektedir. Görme kayıpları ile sonuçlanabilen göz tembelliği hastalığının en kritik dönemi 6 ay ile 7-8 yaş aralığıdır. İlk göz muayenesi için her ne kadar 3 yaş kabul edilse de aslında bebeklerde 1 yaşında ilk muayenenin gerçekleştirilmesi ve düzenli aralıklarla göz muayenesi yapılması göz tembelliği gibi zor fark edilen hastalıkların erken dönemde teşhis edilmesi açısından önemlidir.
Göz tembelliği tedavisine ne kadar erken başlanırsa sonuçlar da o kadar başarılı olmaktadır. Tedavide özel egzersiz ve aktiviteler, gözlük kullanımı, göz kapama tedavisi, damla uygulaması ve cerrahi yöntemler kullanılabilmektedir.
Çocuklarda göz tembelliği nedir?
Göz tembelliği ambliyopi olarak da bilinen bir göz rahatsızlığıdır. Bebek ve küçük çocuklarda görme gelişiminin olması gerektiği gibi gerçekleşmediği bir durumdur. Göz tembelliğinde gözde veya beyinde yapısal bir bozukluk yoktur ancak genellikle bir göz diğerinden daha az görür. Bunun sebebi ise görme fonksiyonundaki anomalidir. Gözün görme merkezi yeterince uyarılmadığı ve dolayısıyla kullanılmadığı için görme işlevi de azalır. Çoğunlukla gözlerden birine az ışık girer ve bu da görme kapasitesini düşürür. Bu durum nadiren her iki gözde de meydana gelebilir. Zamanla beyin sadece uyarılan gözden gelen görüntüye tepki verir; uyarılmayan göz ise tembelleşir.
Göz tembelliği geç fark edildiğinde görme kaybı ortaya çıkabilir. Böyle bir durumun önüne geçebilmek ve göz tembelliğini erken dönemde teşhis edebilmek için bebeklerde 6 aylıktan itibaren 7-8 yaşa kadar düzenli göz muayenesi yapılmalıdır.
Özellikle ailede göz tembelliği ile doğumsal katarakt, hipermetrop, glokom gibi hastalıklar varsa bebeklerin 6 aylıkken göz muayenesinin yapılması ihmal edilmemelidir.
Çocuklarda göz tembelliği neden olur?
Göz tembelliğinin en yaygın nedenleri şöyle sıralanabilir:
- Şaşılık
- Doğumsal katarakt
- Bir gözde miyop, hipermetrop ya da astigmat gibi yüksek derece kırma kusuru varlığı
- Göz kapağı düşüklüğü
Çocuklarda göz tembelliği belirtileri nelerdir?
Çocuklarda göz tembelliği tedavi edilmediği takdirde görme problemlerine neden olan; ileri evrelerde ise görme kaybına yol açabilen ciddi bir durumdur. Genellikle başlangıç dönemi bebeklik ve erken çocukluk olan göz tembelliği aileler tarafından kolay fark edilemeyebilir.
Göz tembelliğine işaret eden bazı belirtiler şöyle sıralanmaktadır:
- Sık sık göz kırpma
- Elle bir gözü kapatma ihtiyacı
- Gözleri ovuşturmak
- Gözleri kısarak bakmak
- Göz el koordinasyonunda zorluklar
- Bir şeye bakarken başı bir tarafa doğru çevirme
- Yakına bakmak istememe
- Dikkat dağınıklığı, dalgınlık
Çocuklarda göz tembelliği nasıl tedavi edilir?
Göz tembelliğinin erken tanı ve tedavisi ileriye dönük görme kayıplarının önüne geçilmesi açısından önemlidir. Ancak şaşılık gibi dışarıdan anlaşılabilen bir durum yoksa ailelerin göz tembelliğini erken dönemde fark etmeleri zordur. Bebekler ve küçük çocuklar ise bir gözlerinin daha kötü gördüğünü algılayamaz.
Çocuklarda göz tembelliği tanısı göz muayenesi ile koyulmaktadır. Objelerin takibi, gözler tek tek kapatıldığında çocuğun reaksiyonu değerlendirilir. Kornea ve göz merceği gibi yapılarda bulanıklık durumu incelenir. Her iki gözde refraksiyon (kırma) kusuru muayenesi gerçekleştirilir. Ayrıca retina ve görme (optik) siniri muayenesi de yapılır. Elde edilen veriler ışığında göz tembelliği tanısı koyulabilir.
- Gözde yüksek kırma kusuru nedeniyle ortaya çıkan tembellik durumunda kontakt lens veya gözlük kullanımı ile tedavi sağlanabilir. Gözlük kullanımı çocuk hastalar için daha kolay olduğu için tercih edilmektedir.
- Zayıf gözün çalıştırılması ve işlevinin geliştirilmesi için haftada 2 veya 3 defa sağlıklı göze göz bebeğini büyütmeye yarayan göz damlası uygulanabilir.
- Kapama tedavisi ile sağlıklı göz bandajla kapatılır. Göz tembelliği olan gözün çalıştırılması sağlanır. Göz kapama süresi hastanın yaşına göre göz hekimi tarafından planlanır.
- İyi çalışmayan gözdeki göz kaslarının güçlendirilmesi ve derinlik algısının artırılabilmesi için ortoptik tedavi uygulanabilir. Özel bir göz egzersizi olan ortoptik tedavi göz hekiminin sırayla gözleri kapatması ile gerçekleştirilir.
- Aktivite terapileri ve CAM yöntemi gibi tedaviler de görsel uyarım ve göz kaslarını güçlendirmeyi hedefler. Göz tembelliğini gidermeye yönelik özel olarak tasarlanan oyun ve aktiviteler etkili sonuç verebilmektedir.
- Çocuklarda göz tembelliğine yol açan katarakt veya göz kapağı düşüklüğü ya da gözlükle tedavi edilemeyen şaşılık gibi sorunlar varsa cerrahi müdahale gerekebilir.
Çocuklarda göz tembelliği önlenebilir mi?
Çocuklarda göz tembelliği erken tanı ve hızlı müdahale ile önlenebilir veya tedavisi sağlanabilen bir sağlık şikayetidir.
Göz tembelliğinin erken dönemde fark edilerek başarılı ve hızlı bir şekilde tedavi edilmesi; şikayetler yoğunlaşmadan göz tembelliğinin önlenmesi düzenli göz muayenesi ile mümkündür. Bebeklerde ve küçük çocuklarda herhangi bir problem gözlenmese de 6 ay ila 1 yaş arasında göz kontrolü yapılmalıdır. Rutin göz muayenesi 7 yaşa kadar düzenli aralıklarla devam ettirilmelidir.
