Gözlerin farklı yönlere bakması ve hareketlerinin paralel olmaması şaşılık olarak ifade edilmektedir. Toplumda görülme sıklığı %2 ila 4 arasında olan şaşılık birçok farklı sebeple ortaya çıkabilir. Bebeklerden yetişkinlere kadar her yaş grubunda görülebilen şaşılık aslında tek başına bir hastalık olarak değerlendirilmemektedir. Göz kayması olarak da adlandırılan şaşılık kendiliğinden düzelebilen bir durum değildir.
Şaşılık ciddi görme problemlerine yol açabilen ve kendiliğinden düzelmesi genellikle mümkün olmayan bir durumdur. Özellikle çocuk hastalarda şaşılığın erken tanısı ve tedavisi çok önemlidir. Çünkü tedavide geç kalındığında şaşılık göz tembelliğine (ambliyopi) yol açabilir. Bu durum görme yeteneğinin azalmasına ve hatta görme kayıplarına neden olabilir.
Şaşılık hastanın yaşına, şaşılığın tipine ve şiddetine göre farklı yöntemlerle tedavi edilebilir. Şaşılık tedavisi gözlük kullanımı, ortoptik tedavi, kapama tedavisi gibi yöntemleri içermektedir. Bu yöntemlerin yeterli olmadığı durumda şaşılık cerrahisi ile tedavi sağlanabilir.
Şaşılık nedir?
Göz kayması olarak da adlandırılan şaşılık, gözlerin aynı hizada olmamasıdır. Şaşılık halinde gözler aynı noktaya odaklanamaz ve farklı yönlere bakar.
Normalde gözlerimiz göz kaslarımızın birlikte çalışması sayesinde aynı yöne odaklanarak beyne tek bir görüntü iletir. Şaşılık durumunda ise göz hareketleri kontrol edilemez; bir göz doğru yöne odaklanırken öteki göz farklı yöne kayar. Şaşılık bulanık görme, çift görme, derin algısında bozulma gibi belirtilerle kendini gösterir.
Şaşılık farklı türlere ayrılmaktadır:
- Bir gözün iç tarafa yani burun yönüne kayması, ezotropya veya içe dönüş olarak adlandırılır.
- Bir gözün kulağa doğru kayması dışa dönüş veya ekzotropya olarak ifade edilir.
- Bir gözün yukarıya kayması hipertropya veya yukarı dönüş olarak değerlendirilir.
- Bir gözün aşağıya doğru kayması ise hipotropya veya aşağı dönüş olarak tanımlanır.
Şaşılık neden olur?
Şaşılık genetik faktörlerden farklı hastalıklara kadar birçok nedenle ortaya çıkabilir. Bu nedenler ve şaşılığı tetikleyen etmenler şöyle sıralanmaktadır:
- Ailede şaşılık öyküsü
- Gözde kırma kusurları, özellikle hipermetrop
- Annenin hamilelikte geçirdiği hastalıklar
- Zor doğum veya erken doğum
- Havale
- Bir gözün zayıf görmesi
- Beyinde tümör varlığı
- Nörolojik problemler
- Serebral palsi (beyin felci)
- Down sendromu
- Hidrosefali
- İnme
- Kafa travmaları ve yaralanmalar
- Graves hastalığı
- Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
- Diyabet (şeker hastalığı)
Şaşılık belirtileri nelerdir?
Şaşılığın en tipik belirtisi gözdeki kaymadır. Ancak bazı durumlarda kayma dışarıdan fark edilemeyecek kadar hafif olabilir.
Diğer şaşılık belirtileri şöyledir:
- Derinlik algısında (3 boyutlu görme) sorunlar
- Bulanık görüş
- Çift görme
- Odaklanmada zorluk
- Başı yana eğerek bakma
- Yürümede denge problemi
- Göz hareketinin senkronize olmaması
- Işıkta bir gözü kısma ihtiyacı
- Fotoğraflarda gözün sarı görünmesi
- Çocuklarda göz kapağı düşüklüğü
Şaşılık tanısı nasıl konur?
Doğumdan itibaren gözlerden gelen görüntüler beyne iletilerek görme öğrenilmeye başlanır. Üç boyutlu görmenin geliştiği ilk üç ayda ortaya çıkan şaşılık normaldir ve geçicidir. Şaşılık dördüncü aydan sonra da devam ediyorsa bu durum bir göz doktoru tarafından mutlaka değerlendirilmelidir.
Göz sağlığı açısından şaşılığın çocukluk döneminde tanı alması önemlidir. Erken tanı ile şaşılık başarılı bir şekilde tedavi edilebilmektedir.
Şaşılık tanısında detaylı göz muayenesi ve çeşitli testlerden yararlanılmaktadır.
Muayene sırasında hastanın her iki göz bebeği, gözlerin hizalanması, hareket durumu yakından incelenir.
Kapama testi şaşılık tanısında en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Doktor, sırayla hastanın gözlerini kapatıp açarak gözlerin kayma eğilimini kontrol eder. Işık testi (Hirschberg Testi) ile de gözlere ışık tutarak ışığın göz bebeği merkezine yansıması incelenir. Şaşılık olan gözdeki ışık yansıması merkezde olmaz.
Tanı kesinleştirildikten sonra hastaya uygun şaşılık tedavisi göz doktoru tarafından planlanır.
Şaşılık nasıl tedavi edilir?
Şaşılık farklı yöntemlerle tedavi edilebilir. Tedavi yöntemi göz kaymasının türüne, seviyesine ve hastanın yaşına göre doktor tarafından seçilir.
Şaşılık tedavisi ile gözlerin uyumu sağlanarak ileriye dönük görme kaybı veya göz tembelliği gibi ciddi komplikasyonlar önlenmektir.
Şaşılık tanısı konulan hastalara uygulanan tedavi yöntemleri şöyle sıralanmaktadır:
- Gözde kırma kusuruna bağlı şaşılık gözlük veya kontakt lens kullanımı ile düzeltilebilir. Gözlük kullanımı özellikle çocuklarda gözlerin düzgün görmesine yardımcı olarak şaşılığı tedavi edebilir.
- Kapama tedavisi hastada göz tembelliği tespit edildiğinde uygulanır. Olası görme kaybının önüne geçmek ve tembelliği gidermek üzere uygulanan bu yöntemde iyi gören göz belli süreler için kapatılarak tembel göz çalışmaya zorlanır. Bu sayede tembel gözde görmenin artması mümkün olmaktadır.
- Ortoptik tedavi göz egzersizlerini kapsamaktadır. Göz kaslarının güçlendirilmesi, görmenin ve derinlik algısının artırılması için hastaya çeşitli egzersizler yaptırılır.
- Şaşılık tedavisi kapsamında bot.toks uygulaması da kullanılmaktadır. Şaşı gözdeki kas bot.toks ile geçici olarak felç edilir.
- Göz kaslarının aşırı çalışmasını azaltmak veya nörolojik nedenlerle gelişen şaşılık durumlarında göz damlası veya merhemlerle ilaç tedavisi uygulanabilir.
- Diğer tedavi yöntemleriyle iyileşme sağlanmayan vakalarda şaşılık ameliyatı gerekebilir. Ameliyat ile göz kaslarının düzeltilmesi sağlanabilir. Göz kapağından kaynaklanan şaşılık durumunda ise göz kapağı ameliyatı yapılabilir.